Αποθετήριο Ήλιος
  1. Ήλιος - Αποθετήριο ΕΙΕ

Συχνές Ερωτήσεις



Γενικές συχνές ερωτήσεις

Τι είναι η αυτο-αρχειοθέτηση;

Η πράξη κατά την οποία ο ίδιος δημιουργός καταθέτει ψηφιακό αντίγραφο του έργου του (άρθρα, βιβλία, μονογραφίες, διδακτορικές διατριβές, πρακτικά συνεδρίων, εκπαιδευτικό υλικό, αρχεία ήχου και εικόνας κ.ά.) σε υποδομή Ανοικτής Πρόσβασης (συνήθως, ιδρυματικό αποθετήριο), παρέχοντας ανοιχτή πρόσβαση σε αυτό. Με άλλα λόγια, αυτο-αρχειοθέτηση (self-archiving) είναι η κατάθεση ψηφιακών αντιγράφων (συνήθως του τελικού χειρόγραφου του συγγραφέα μετά την ομότιμη κρίση) επιστημονικών δημοσιεύσεων σε ένα ιδρυματικό αποθετήριο Ανοικτής Πρόσβασης.

Ποια τα οφέλη της αυτό-αρχειοθέτησης για την ερευνητική κοινότητα;

Ποια τα οφέλη της αυτό-αρχειοθέτησης για τους χρήστες του αποθετηρίου;

Τι είναι η Ανοικτή Πρόσβαση;

Ανοικτή Πρόσβαση (ΑΠ) είναι η ελεύθερη, άμεση και διαρκής διαδικτυακή πρόσβαση σε ψηφιακό επιστημονικό περιεχόμενο. Στόχος είναι η διευκόλυνση της ανταλλαγής επιστημονικών πληροφοριών, η ενίσχυση της έρευνας και η αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων. Η ΑΠ είναι απαλλαγμένη από τέλη και τους περισσότερους περιορισμούς πνευματικών δικαιωμάτων. Οι χρήστες μπορούν να χρησιμοποιούν ελεύθερα το ψηφιακό υλικό, για ερευνητικούς και εκπαιδευτικούς σκοπούς, ενώ οι συγγραφείς διατηρούν τα πνευματικά δικαιώματα τους.

Η ΑΠ στη γνώση παρέχεται μέσω Ηλεκτρονικών Αποθετηρίων και Επιστημονικών Περιοδικών. Τα Αποθετήρια (ιδρυματικά ή θεματικά) είναι υποδομές οργανωμένου ψηφιακού περιεχομένου που περιλαμβάνουν επιστημονικά τεκμήρια (άρθρα, βιβλία, μονογραφίες, διδακτορικές διατριβές, πρακτικά συνεδρίων, εκπαιδευτικό υλικό, αρχεία ήχου και εικόνας κ.ά.). Τα Επιστημονικά Περιοδικά είναι και αυτά ελεύθερα προσβάσιμα στο Διαδίκτυο και δημοσιεύουν άρθρα, ακολουθώντας διαδικασίες αξιολόγησης από κριτές.

Υπάρχουν δύο κύριοι δρόμοι με τους οποίους οι δημιουργοί παρέχουν ανοικτή πρόσβαση στο έργο τους: Ο «Πράσινος δρόμος» που είναι η αυτό-αρχειοθέτηση σε αποθετήριο μιας έκδοσης του έργου, συνήθως της προ-δημοσιευμένης μορφής (preprint, post print) και ο «Χρυσός δρόμος» που αφορά τη δημοσίευση του έργου σε διαδικτυακό περιοδικό ανοικτής πρόσβασης ακολουθώντας διαδικασίες αξιολόγησης από κριτές.

Για περισσότερες πληροφορίες, αναφορές και χρήσιμες διασυνδέσεις συμβουλευτείτε τους παρακάτω δικτυακούς τόπους:

Λόγω της ανοικτής πρόσβασης, συντρέχουν κίνδυνοι σχετικά με τα αποτελέσματα μιας έρευνας;

Η ανοικτή πρόσβαση δεν θέτει σε κίνδυνο τα αποτελέσματα μίας έρευνας, εφόσον λαμβάνονται όλα τα μέτρα προστασίας. Τα αποθετήρια έχουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν μηχανισμούς ελέγχου και προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων των τεκμηρίων που υποβάλλονται σε αυτά. Συγκεκριμένα, το Αποθετήριο «Ήλιος» εφαρμόζει μηχανισμούς πιστοποίησης για τον έλεγχο της πρόσβασης και της διάθεσης των τεκμηρίων. Αν για κάποιο λόγο ο ερευνητής θεωρήσει πως οι εργασίες του κινδυνεύουν, προτείνεται να θέσει περιορισμούς στην πρόσβαση.

Τι σημαίνει ψηφιακή διατήρηση;

Ως ψηφιακή διατήρηση (digital preservation) νοείται η αποθήκευση, η συντήρηση και η δυνατότητα πρόσβασης ενός ψηφιακού αντικειμένου μακροπρόθεσμα, συνήθως συνέπεια εφαρμογής μιας ή και περισσότερων στρατηγικών συντήρησης. Η διαδικασία της ψηφιακής διατήρησης είναι εκείνη κατά την οποία τα ψηφιακά δεδομένα διατηρούνται σε ψηφιακή μορφή, προκειμένου να εξασφαλιστεί η δυνατότητα χρησιμοποίησης, η διάρκεια και η πνευματική ακεραιότητα των πληροφοριών που περιλαμβάνουν εκεί μέσα. Η έννοια αφορά σε μία σειρά από διαχειριστικές δραστηριότητες απαραίτητες (π.χ. σχεδιασμό, κατανομή πηγών, εφαρμογή κατάλληλων μεταδεδομένων διατήρησης και επιλογή τεχνολογικών εφαρμογών που διασφαλίζουν ότι η πληροφορία δε θα χάσει την αξία χρήσης της) για την εξασφάλιση συνεχόμενης πρόσβασης σε ψηφιακά στοιχεία.

Γενικότερα, η ψηφιακή διατήρηση συνδέεται άμεσα και με την ψηφιοποίηση (digitisation), δηλαδή την μετατροπή του αναλογικού σήματος που μεταφέρει πληροφορία (π.χ. ήχος, εικόνα, γραπτό κείμενο) σε δυαδικά ψηφία. Με άλλα λόγια, είναι η διαδικασία μετατροπής στοιχείων, όπως έγγραφου, κείμενου, εικόνας, αντικείμενου, κ.ά., από αναλογική σε ψηφιακή μορφή για την εισαγωγή τους στον υπολογιστή, ώστε να μπορέσουν να αποθηκευτούν και να γίνουν αντικείμενο επεξεργασίας από τον χρήστη.

Ωστόσο, ένεκα της μεγάλης αξίας του ψηφιακού περιεχομένου, πολύ γρήγορα εμφανίστηκε και αναπτύσσεται και η ψηφιακοποίηση (digitalisation) δηλαδή η εφαρμογή ή η ολοένα και μεγαλύτερη χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών από έναν οργανισμό, τομέα, χώρα κλπ. Με άλλα λόγια, αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο η ψηφιοποίηση επιδρά στην οικονομία ή την κοινωνία.

Πηγές: Oslo Manual 2018: Guidelines for Collecting, Reporting and Using Data on Innovation, 4th Edition

https://metrics.ekt.gr/taxonomy/term/88

https://metrics.ekt.gr/taxonomy/term/87

Η αυτό αρχειοθέτηση σε αποθετήριο επιβαρύνει το καθημερινό πρόγραμμα των ερευνητών;

Η κατάθεση ενός τεκμηρίου σε αποθετήριο είναι μια εύκολη και σύντομη διαδικασία που απαιτεί λίγα λεπτά για τον ερευνητή που αρχειοθετεί το έργο του. Εναλλακτικά, η αρχειοθέτηση μπορεί να γίνει και από το εξουσιοδοτημένο προσωπικό.

Το ιδρυματικό αποθετήριο αποσταθεροποιεί το σύστημα δημοσίευσης σε επιστημονικά περιοδικά;

Στόχος ενός αποθετηρίου δεν είναι να υποκαταστήσει το σύστημα δημοσίευσης, αλλά να ενισχύσει και να εξασφαλίσει την ερευνητική και επιστημονική παραγωγή ενός φορέα.

Μπορεί η υποβολή στο αποθετήριο να παρακωλύει το ενδεχόμενο επόμενης δημοσίευσης σε διεθνούς κύρους επιστημονικά περιοδικά;

Οι άτυπες μέθοδοι δημοσίευσης των εργασιών, πριν την επίσημη έκδοση, αναγνωρίζονται πλέον από περισσότερους επιστημονικούς τομείς ως επιπλέον «κανάλια πληροφόρησης», χωρίς να υποδαυλίζεται η αξιολόγηση από κριτές και η δημοσίευση σε επιστημονικά περιοδικά (peer reviewed journal). Άτυπες μορφές δημοσίευσης που έχουν πλέον καθιερωθεί στην επιστημονική και ερευνητική κοινότητα μεταξύ των άλλων είναι: α) pre-print ή pre referred version και post-print ή post referred version, β) οι ανακοινώσεις σε επιστημονικά συνέδρια και γ) τα posters. Η υποβολή και διάθεση στο αποθετήριο τέτοιου τύπου δημοσιεύσεων δεν υπονομεύει τη διαδικασία της τυπικής δημοσίευσης, αντίθετα συμβάλλει στη βελτίωση της εργασίας μέσω χρήσιμων σχολίων και αναθεωρήσεων.

Τι είναι οι ή pre-print (ή pre referred version) δημοσιεύσεις;

Πρόκειται για τη μορφή της δημοσίευσης η οποία δεν έχει ακόμη υποστεί διαδικασία αξιολόγησης από κριτές.

Τι είναι οι post-print (ή post referred version)δημοσιεύσεις;

Πρόκειται για τις εργασίες που έχουν περάσει από το στάδιο της επιστημονικής κρίσης από εμπειρογνώμονες του κλάδου τους (peer-reviewing) και έχουν αξιολογηθεί ως κατάλληλες προς δημοσίευση. Η post print δημοσίευση έχει συμπεριλάβει όλες τις διορθώσεις και είναι έτοιμη για τελική έκδοση, χωρίς όμως να είναι το τελικό μορφότυπο με τη σελιδοποίηση και το logo του εκδότη.

Τι είναι η published version (ή VoR);

Πρόκειται για το τελικό μορφότυπο της εργασίας, όπως δημοσιεύεται από τον εκάστοτε εκδοτικό οίκο. Συχνά απαντάται και ως Version of Record (VOR).

Τι προσδίδει ποιότητα σε ένα αποθετήριο;

Μερικοί από τους βασικούς παράγοντες που συντελούν στην ποιότητα ενός αποθετηρίου είναι η τήρηση των προδιαγραφών και των διεθνών προτύπων, η αποτελεσματική οργάνωση των τεκμηρίων, η προτυποποιημένη τεκμηρίωση και η παροχή υπηρεσιών προστιθέμενης αξίας. Επιπλέον παράγοντες ποιότητας είναι η επιλογή, ο έλεγχος και η παραμετροποίηση του κατάλληλου λογισμικού, καθώς και η διασφάλιση μακροχρόνιας διατήρησης του ψηφιακού περιεχομένου.

Τι είναι τα μεταδεδομένα και γιατί θεωρούνται σημαντικά;

Τα μεταδεδομένα (metadata) είναι δεδομένα τα οποία περιγράφουν άλλα δεδομένα. Πιο αναλυτικά, τα μεταδεδομένα αποτελούν ένα καθιερωμένο σχήμα (πρότυπο de facto ή de jure) περιγραφής μιας πληροφοριακής πηγής ή ενός ψηφιακού τεκμηρίου και διασφαλίζουν την αποτελεσματική πρόσβαση (εντοπισμό/ανάκτηση) σε αυτό σε βάθος χρόνου. Πρόκειται για δομημένη πληροφορία η οποία χρησιμοποιείται για την περιγραφή, την επεξήγηση, τον εντοπισμό, τη χρήση και τη διαχείριση μίας πληροφοριακής πηγής (τεκμηρίου), όπως είναι ένα βιβλίο, ένα άρθρο, μία ομιλία Υπάρχουν τρεις κύριοι τύποι μεταδεδομένων: τα περιγραφικά μεταδεδομένα χρησιμοποιούνται για την περιγραφή μίας πηγής ώστε να εξασφαλίζεται η περιγραφή, η ταυτοποίηση και η εύρεσή της. β) τα δομικά μεταδεδομένα προσδιορίζουν τον τρόπο με τον οποίο είναι οργανωμένα και δομούνται σύνθετα αντικείμενα, και γ) τα διαχειριστικά μεταδεδομένα προσφέρουν πληροφορία που χρησιμοποιείται στη διαχείριση της πηγής καθώς και μεταδεδομένα που αφορούν στη διαχείριση των πνευματικών δικαιωμάτων στη συντήρηση της πληροφοριακής πηγής.

Σχετικά με το Αποθετήριο «Ήλιος»

Τι είναι το Αποθετήριο «Ήλιος»;

Το Αποθετήριο «Ήλιος» αποτελεί υποδομή οργανωμένου ψηφιακού περιεχομένου, που αναπτύχθηκε από το ΕΚΤ. Ο «Ήλιος» παρέχει ανοικτή διαδικτυακή πρόσβαση στο πλούσιο επιστημονικό υλικό του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ). Συμβάλλει στη συστηματική συλλογή, οργανωμένη διαχείριση, προτυποποιημένη τεκμηρίωση και ηλεκτρονική διάθεση του επιστημονικού έργου των Ερευνητικών Ινστιτούτων του ΕΙΕ στις ανθρωπιστικές και τις θετικές επιστήμες εξασφαλίζοντας την ασφαλή διατήρηση του περιεχομένου. Στον «Ήλιο» συγκεντρώνεται το ερευνητικό έργο που έχει ήδη παραχθεί και εξακολουθεί να παράγεται από τους επιστήμονες και ερευνητές του ΕΙΕ, οι οποίοι αποθέτουν τις νέες επιστημονικές εργασίες τους, και αξιοποιούν στην πράξη τις εξατομικευμένες λειτουργίες και υπηρεσίες του Αποθετηρίου. Τα κοινά σχήματα μεταδεδομένων, τα πρότυπα διαλειτουργικότητας καθώς και αρχές του σημασιολογικού ιστού που υιοθετούνται στον «Ήλιο», εξασφαλίζουν την αποτελεσματική διαχείριση ηλεκτρονικού περιεχομένου πολλών τύπων και την ομοιόμορφη πρόσβαση και διασύνδεση στο υλικό.

Γιατί πήρε το όνομα «Ήλιος»;

Ο ήλιος είναι το έμβλημα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Πρόκειται για χαρακτικό του Τάσσου (1982) και είναι εμπνευσμένο από την απεικόνιση του ήλιου σε τετράδραχμο ή δίδραχμο της Ρόδου το 250-190 π.Χ.

Ποιος είναι ο στόχος του Αποθετηρίου «Ήλιος»;

Πρωτεύον στόχος του Αποθετηρίου Ήλιος είναι η συστηματική συλλογή, προτυποποιημένη τεκμηρίωση και ευρεία οργανωμένη διάθεση της ερευνητικής εκροής του ΕΙΕ (επιστημονικά άρθρα, συνέδρια, βιβλία, εκδηλώσεις, διαλέξεις, γκρίζα βιβλιογραφία κ.λπ.) με φιλικό τρόπο για την ακαδημαϊκή, επιστημονική κοινότητα της χώρας, στο ευρύ κοινό αλλά και σε διεθνείς και εθνικούς συσσωρευτές περιεχομένου (Europeana, OpenAIRE, Searchculture, Openarchives). Επιπλέον στόχος είναι η ασφαλής διαφύλαξη και μακροχρόνια διατήρηση της επιστημονικής παραγωγής του ΕΙΕ.

Τι προσφέρει ο «Ήλιος» στην ερευνητική κοινότητα του ΕΙΕ;

Πώς είναι οργανωμένο το περιεχόμενο στον «Ήλιο»;

Το περιεχόμενο του Ήλιου οργανώνεται στις παρακάτω συλλογές:

Ποιο λογισμικό χρησιμοποιείται;

Το Αποθετήριο χρησιμοποιεί την πρόσφατη έκδοση του λογισμικού DSpace, μία από τις πλέον διαδεδομένες πλατφόρμες ανοικτού λογισμικού που αναπτύχθηκε από το Massachusetts Institute of Technology (MIT). Το DSpace υποστηρίζεται από το πρωτόκολλο OAI επιτρέποντας την εύκολη αναζήτηση, τον εντοπισμό, τη διατήρηση και την ανάκτηση των τεκμηρίων. Το ΕΚΤ παραμετροποίησε και ανέπτυξε σημαντικές επεκτάσεις στο DSpace για να υποστηριχθούν οι πρόσθετες λειτουργίες και οι εξελιγμένες υπηρεσίες που παρέχονται. Πολλές από αυτές συνεισφέρουν και στο ίδιο το DSpace και περιλαμβάνονται στις νέες εκδόσεις του λογισμικού. Ο «Ήλιος», μετά την αναβάθμιση του από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ), λειτουργεί πλέον σε DSpace 6.

Ποιος υποβάλλει δημοσιεύσεις-εργασίες στο Αποθετήριο «Ήλιος»;

Tο εξουσιοδοτημένο προσωπικό του Εθνικού Ιδρύματος ερευνων (ΕΙΕ) όπως ερευνητές, ομότιμοι ερευνητές, επιστημονικοί υπεύθυνοι έργων κ.α.

Χρειάζεται να δημιουργήσω λογαριασμό στο Αποθετήριο «Ήλιος» προκειμένου να υποβάλλω ένα τεκμήριο;

Για να υποβάλλετε την εργασία ή το έργο σας στο Αποθετήριο, πρέπει να δημιουργήσετε λογαριασμό στο «Ήλιος» και να αποκτήσετε δικαιώματα αρχειοθέτησης από τον διαχειριστή του αποθετηρίου.

Η πρόσβαση είναι ελεύθερη;

Η πρόσβαση στο Αποθετήριο «Ήλιος» είναι ανοικτή για όλους και πραγματοποιείται μέσω του δικτυακού τόπου https://helios-eie.ekt.gr . Οι χρήστες μέσω δυναμικής πλοήγησης και προηγμένης αναζήτησης, μπορούν να περιηγηθούν στα μεταδεδομένα και στα πλήρη ψηφιακά τεκμήρια που ενέχουν δικαίωμα Ανοικτής Πρόσβασης.

Οι επισκέπτες του «Ήλιος» θα έχουν περισσότερα προνόμια αν εγγραφούν και γίνουν χρήστες δημιουργόντας προσωπικό λογαριασμό στο Αποθετήριο;

Η δημιουργία προσωπικού λογαριασμού στην υπηρεσία του «Ήλιος» δε συνεπάγεται περισσότερα προνόμια σε ό,τι αφορά στην πρόσβαση στα τεκμήρια. Η εγγραφή όμως συνεπάγεται μια σειρα άλλων προνομίων όπως request a copy, συνδρομη σε συλλογή, προτείνετε το τεκμηριο.

Από τι εξαρτάται η πρόσβαση στο πλήρες ψηφιακό τεκμήριο;

Η πρόσβαση επηρεάζεται κατά κύριο λόγο από τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας που καλύπτουν το εκάστοτε δημοσίευμα που έχει υποβληθεί στον «Ήλιο». Πολλές φορές πρόκειται για δημοσιεύσεις με σχετικούς περιορισμούς και δεσμεύσεις από τον εκδότη. Εξίσου σημαντικό ρόλο στην πρόσβαση έχει και ο ίδιος ο συγγραφέας, καθώς ο ίδιος την οριοθετεί και μπορεί να μην επιτρέψει ή να περιορίσει τη δημοσιοποίηση του έργου του.

Επιτρέπεται η επανάχρηση ή/και η περαιτέρω χρήση του περιεχομένου του «Ήλιου»;

Τα έργα που κατατίθενται στον «Ήλιο» είναι ελεύθερα προσβάσιμα σε όλους, για εκπαιδευτικούς, επιστημονικούς και ερευνητικούς σκοπούς, εφόσον δεν υπάρχει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος. Για λοιπές χρήσεις απαιτείται η άδεια του συγγραφέα ή/και του ΕΙΕ. Οι χρήστες αποδέχονται ότι σε οποιαδήποτε χρήση μεμονωμένων αντιγράφων του πλήρους κειμένου ή δημοσίευση που βασίζεται ή χρησιμοποιεί εξολοκλήρου ή μερικώς έργο κατατεθειμένο στο αποθετήριο, θα αναφέρουν τον συγγραφέα/δημιουργό, τον τίτλο και την πλήρη βιβλιογραφική εγγραφή του έργου σύμφωνα και με την επιστημονική δεοντολογία.

Τα μεταδεδομένα είναι ανοικτά προσβάσιμα με άδεια CC0 1.0 Παγκόσμια (CC0 1.0) Εκχώρηση ως Κοινό Κτήμα και μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν για μη κερδοσκοπικούς σκοπούς, με την προϋπόθεση ότι θα δίνεται πάντα η διασύνδεση στην αρχική εγγραφή των μεταδεδομένων.

Η πρόσβαση στο πλήρες κείμενο μπορεί να είναι και περιορισμένη, καθώς εξαρτάται από παραμέτρους που σχετίζονται με τη φύση και το είδος του υλικού, τα δικαιώματα διάθεσής του, τη πολιτική της κάθε κοινότητας και τον ίδιο τον συγγραφέα/δημιουργό.

Ποιες είναι οι υπηρεσίες ανακάλυψης περιεχομένου του «Ήλιου»;

Ο Ήλιος προσφέρει μία δυναμική εμπειρία εξερεύνησης και αναζήτησης του ψηφιακού επιστημονικού αποθέματος που συγκεντρώνει. Ο χρήστης μπορεί να αναζητήσει περιεχόμενο εισάγοντας λέξη ή φράση, αλλά και με συνδυασμό πεδίων όπως τίτλο, λέξεις κλειδιά, ημερομηνία, γλώσσα κ.ο.κ. Μπορεί να φιλτράρει τα αποτελέσματα της αναζήτησης με μηχανισμό facet queries και να ανακαλύψει περιεχόμενο αξιοποιώντας διαδραστικές λειτουργίες όπως, πλοήγηση με λίστα δημιουργών- ερευνητών ΕΙΕ, θεματικών κατηγοριών, τύπων περιεχομένου και συλλογών.

Τι είδους τεκμήρια περιλαμβάνονται στο αποθετήριο «Ήλιος»;

Τι τύπους αρχείων μπορώ να ανεβάσω στο «Ήλιος»;

Το κύριο σώμα της εργασίας πρέπει να είναι σε μορφή pdf, ενώ το συνοδευτικό υλικό, αν υπάρχει, μπορεί να είναι και σε άλλες μορφές (jpg, ppt, κ.λπ.).

Υπάρχει περιορισμός στον αριθμό των αρχείων που μπορώ να καταθέσω;

Δεν υπάρχει περιορισμός, ωστόσο θα πρέπει να ανεβάσετε τουλάχιστον ένα αρχείο σε μορφή PDF.

Γιατί συνιστάται σε έναν ερευνητή/επιστήμονα η αυτο-αρχειοθέτηση στον Ήλιο;

Οι κυριότεροι λόγοι για να αρχειοθετήσει ο ερευνητής/επιστήμονας του ΕΙΕ το έργο του στον Ήλιο είναι:

Ποιο σχήμα μεταδεδομένων χρησιμοποιεί το Αποθετήριο Ήλιος;

Το σχήμα μεταδεδομένων του Αποθετηρίου «Ήλιος» βασίζεται στα πρότυπα Dublin Core και DataCite, πρότυπα που υιοθετούνται από τη διεθνή ερευνητική κοινότητα και από το openAIRE για την τεκμηρίωση και δημοσίευση ερευνητικών δεδομένων. Για τα σημασιολογικά λεξιλόγια ερευνητών και εκδοτών χρησιμοποιήθηκε η οντολογία MADS/RDF, και για το λεξιλόγιο θεματικών όρων το μοντέλο SKOS.

Συχνές ερωτήσεις για τα πνευματικά δικαιώματα

Τι ισχύει για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας;

Η βασική νομοθεσία για τα πνευματικά δικαιώματα βρίσκεται στο Ν. 2121/1993 και σε μεταγενέστερες τροπολογίες του, ειδικά το άρθρο 81, Ν. 3057/2002, το οποίο εναρμόνισε την ελληνική νομοθεσία σύμφωνα με την κοινοτική οδηγία 2001/29/EC “On the harmonisation of certain aspects of copyright and related rights in the information society”, καθώς και με τα άρθρα 1, 2 και 4 Ν. 3524/2007.

Σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία «ως έργο νοείται κάθε πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα λόγου, τέχνης ή επιστήμης που εκφράζεται με οποιανδήποτε μορφή». Η ελληνική νομοθεσία αποδέχεται την αρχή ότι ο δημιουργός ενός έργου είναι ο αρχικός δικαιούχος του περιουσιακού και του ηθικού δικαιώματος επί του έργου. Το περιουσιακό δικαίωμα επιτρέπει στο δημιουργό να εκμεταλλευθεί οικονομικά το έργο του/της. Οι εξουσίες που απαρτίζουν το περιουσιακό δικαίωμα αντιστοιχούν στους βασικούς τρόπους εκμετάλλευσης του έργου. Σύμφωνα με το νόμο, αναφέρονται ενδεικτικά οι ακόλουθες: το δικαίωμα να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν την εγγραφή και την αναπαραγωγή των έργων τους, τη μετάφραση, διασκευή, προσαρμογή ή άλλες μετατροπές, τη διανομή του πρωτοτύπου ή των αντιτύπων, την εκμίσθωση και το δημόσιο δανεισμό, τη δημόσια εκτέλεση, τη ραδιοτηλεοπτική μετάδοση, την παρουσίαση στο κοινό, καθώς και την εισαγωγή αντιτύπων που παρήχθησαν στο εξωτερικό χωρίς άδεια ή εφόσον πρόκειται για εισαγωγή από χώρες εκτός της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, αν το δικαίωμα εισαγωγής στην Ελλάδα είχε συμβατικά διατηρηθεί από τον δημιουργό. Το ηθικό δικαίωμα προστατεύει τον προσωπικό δεσμό του πνευματικού δημιουργού με το έργο του και απαρτίζεται από τις εξουσίες που αναφέρονται ενδεικτικά στο άρθρο 4 Ν. 2121/1993. Πρόκειται για την εξουσία της αναγνώρισης της πατρότητας, την εξουσία περιφρούρησης της ακεραιότητας του έργου, την εξουσία προσπέλασης και την εξουσία υπαναχώρησης.

Ενδεικτικά ο νόμος περί προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύει πολλά και διαφορετικά είδη πρωτότυπων έργων συμπεριλαμβανομένων των μουσικών συνθέσεων, θεατρικών έργων, εικαστικών έργων, οπτικοακουστικών έργων, επιστημονικών εργασιών, ηχογραφήσεων, ταινιών, βάσεων δεδομένων, υπολογιστικών προγραμμάτων (software programs).

Πως μπορεί να εξασφαλιστεί η κατοχύρωση των πνευματικών δικαιωμάτων (copyright);

Η κατοχύρωση των πνευματικών δικαιωμάτων μπορεί να εξασφαλιστεί με την απαίτηση τροποποίησης της συμφωνίας σχετικά με τα πνευματικά δικαιώματα προς όφελος του δημιουργού/συγγραφέα. Σε κάθε περίπτωση η αποφυγή δημοσίευσης σε εκδότες, π.χ. περιοδικών Ανοικτής Πρόσβασης, που απαιτούν αποποίηση των συγγραφικών δικαιωμάτων είναι προτιμότερη.

Ποια είναι τα οφέλη διατήρησης των πνευματικών δικαιωμάτων από τους συγγραφείς;

Συχνά οι συγγραφείς δεν γνωρίζουν ότι η παραχώρηση των πνευματικών δικαιωμάτων σε έναν εκδότη, απαιτεί στο μέλλον αίτηση άδειας για κάθε πιθανή χρήση ακόμη και για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Ως εκ τούτου, η υποβολή εργασιών σε αποθετήρια ή η μεταφόρτωση σε δικτυακούς τόπους μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα αν υπάρχει τέτοια παραχώρηση. Είναι εμφανές ότι η διατήρηση των πνευματικών δικαιωμάτων από τους συγγραφείς είναι προτιμότερη και έχει τα εξής διαρκή και μακροπρόθεσμα οφέλη:

Ποιο καθεστώς επικρατεί στην εκδοτική κοινότητα;

Κατά γενικό κανόνα, κάθε δημιουργός/συγγραφέας ως κάτοχος των πνευματικών δικαιωμάτων διατηρεί το δικαίωμα και ως εκ τούτου έχει τη δυνατότητα να υποβάλλει την εργασία του σε αποθετήριο σε μορφή που είναι σε συμφωνία με τη πολιτική του κάθε εκδότη. Γενικά, συνιστάται στους συγγραφείς να επιδιώκουν να διατηρούν τα πνευματικά δικαιώματα και να κατοχυρώνουν ευνοϊκότερες συμφωνίες.

Ποιοι λόγοι οδηγούν στη συγκρότηση περιορισμών στην πρόσβαση στα πλήρες κείμενο;

Ένας από τους σημαντικότερους λόγους σχετίζεται με τη μη κατοχύρωση των πνευματικών δικαιωμάτων από τους συγγραφείς. Επιπλέον, μπορεί να είναι απόρροια πολιτικής για ορισμένες ερευνητικές ομάδες οι οποίες επιτρέπουν την πρόσβαση σε συγκεκριμένους εγγεγραμμένους χρήστες μιας ορισμένης κοινότητας. Επίσης συχνά η πρόσβαση υπαγορεύεται ή περιορίζεται από όρους του χρηματοδότη του έργου, σύμφωνα με το υπογεγραμμένο συμβόλαιο και η παραβίαση τους μπορεί να επιβάλλει πρόστιμα και νομικές κυρώσεις.

Ποιες άδειες χρήσεις ισχύουν για το περιεχόμενο Ανοικτής Πρόσβασης;

Στην υποδομή του Ήλιου, έχουν ενσωματωθεί άδειες χρήσης και εργαλεία αδειοδότησης για την ευρεία, χωρίς ή με ελάχιστους περιορισμούς χρήση του ψηφιακού περιεχομένου, σύμφωνα με τις τρέχουσες αρχές της πνευματικής ιδιοκτησίας και ανοικτότητας. Με την επιλογή μίας από τις προεπιλεγμένες άδειες ελεύθερης επανάχρησης ή επανάχρησης υπό περιορισμούς για κάθε ψηφιακό αντικείμενο που αρχειοθετείται στον Ήλιο, ο ίδιος ο δημιουργός/συγγραφέας καθορίζει τα δικαιώματα/εξουσίες που θα έχει ο χρήστης επί του ψηφιακού τεκμηρίου. Οι δημοφιλέστερες άδειες χρήσεις και εκμετάλλευσης που υφίστανται για το περιεχόμενο Ανοικτής Πρόσβασης είναι οι άδειες Creative Commons που επιτρέπουν την ελεύθερη ανταλλαγή πολιτιστικών τεκμηρίων. Για περισσότερες πληροφορίες, ανατρέξτε στον «Οδηγός Αδειών Χρήσης και Νομικών εργαλείων».

Σε ποιόν ανήκουν τα πνευματικά δικαιώματα;

Η ελληνική νομοθεσία αποδέχεται ότι ο δημιουργός είναι ο αρχικός δικαιούχος των πνευματικών δικαιωμάτων επί του έργου του. Εάν δεν υπάρχει κάποια γραπτή συμφωνία μεταβίβασης πνευματικών δικαιωμάτων, τότε ο δημιουργός παραμένει ο δικαιούχος τους.

Έργα συνεργασίας είναι αυτά τα οποία προκύπτουν από τη συνεργασία ανάμεσα σε δύο ή περισσότερους δημιουργούς όταν η συμβολή του κάθε ενός δε μπορεί να διαχωριστεί από αυτήν του άλλου. Στην περίπτωση αυτή πρέπει να διασφαλίσετε τη συναίνεση του άλλου συγγραφέα ή των άλλων συγγραφέων προκειμένου να καταθέσετε εκ μέρους τους στο αποθετήριο «‘Ηλιος». Εάν η συμβολή κάθε δημιουργού σε ένα έργο είναι διακριτή (συλλογικά έργα και σύνθετα έργα), τότε το κάθε τμήμα του έργου προστατεύεται ξεχωριστά από το νόμο και ο κάθε δημιουργός είναι κύριος των πνευματικών δικαιωμάτων επί του δικού του έργου, εκτός και αν υπάρχει διαφορετική συμφωνία. Είναι σαφές ότι ένα έργο μπορεί να περιέχει υλικό του οποίου ο δικαιούχος της πνευματικής ιδιοκτησίας να είναι διαφορετικός από τον δημιουργό του έργου (λ.χ. ένα επιστημονικό άρθρο περιέχει φωτογραφίες που έχουν ληφθεί από τρίτους). Παρακαλούμε βεβαιωθείτε ότι έχετε τη συναίνεση του δικαιούχου των πνευματικών δικαιωμάτων για καταθέσεις τεκμηρίων που χρησιμοποιούν έργα τρίτων.

Τί ισχύει για τα πνευματικά δικαιώματα επί έργων που δεν ανήκουν στα έργα του γραπτού λόγου;

Παρακάτω ακολουθούν μερικές γενικές κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με την πνευματική ιδιοκτησία σε έργα που δεν κατατάσσονται σε αυτά του γραπτού λόγου: Όσον αφορά στις φωτογραφίες ο φωτογράφος είναι ο αρχικός δικαιούχος των πνευματικών δικαιωμάτων επί αυτών. Προσοχή: για τη λήψη και διάθεση φωτογραφιών που απεικονίζουν αρχαία μνημεία της πολιτιστικής κληρονομιάς χρειάζεται ειδική άδεια από το Υπουργείο Πολιτισμού. Για οπτικοακουστικά έργα ο σκηνοθέτης θεωρείται ο αρχικός δικαιούχος των πνευματικών δικαιωμάτων. Ερμηνευτές ή εκτελεστές καλλιτέχνες, παραγωγοί φωνογραφημάτων και οπτικοακουστικών έργων, ραδιοτηλεοπτικοί οργανισμοί και εκδότες διατηρούν συγγενικά δικαιώματα επί των έργων. Τα συγγενικά δικαιώματα προστατεύουν αυτούς που βοηθούν τους δημιουργούς να παρουσιάσουν στο κοινό τα πνευματικά τους έργα.

Ποιά είναι η διαδικασία έγκρισης για τη χρήση υλικού που προστατεύεται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας του εκδότη;

Εάν δεν έχετε υπογράψει σύμβαση μεταβίβασης πνευματικών δικαιωμάτων με κάποιον εκδότη, τότε σύμφωνα με τον ελληνικό νόμο είστε ο δικαιούχος των πνευματικών δικαιωμάτων επί του έργου σας. Οι εκδότες συνήθως ζητούν από τους συγγραφείς να υπογράψουν κάποιο είδος μεταβίβασης πνευματικών δικαιωμάτων, ή κάποια σχετική άδεια προτού προβούν στη δημοσίευση εργασιών. Τέτοιου είδους συμβάσεις διαφέρουν από εκδότη σε εκδότη. Προτού καταθέσετε εργασίες σας στο αποθετήριο Ήλιος παρακαλούμε να ελέγξετε εάν ο εκδότης σας επιτρέπει την κατάθεση αντιγράφου της εργασίας σας σε ιδρυματικό αποθετήριο. Η κατάθεση αυτή συνήθως αναφέρεται ως αυτό-αρχειοθέτηση σε Ιδρυματικό Αποθετήριο (self-archiving) και μπορείτε να ενημερώνεστε για την πολιτική των εκδοτών στην βάση Sherpa/Romeo και στο site του εκδότη. Η επικρατούσα πρακτική είναι οι εκδότες να επιτρέπουν πλέον την αυτό-αρχειοθέτηση επιστημονικών άρθρων. Εάν επιθυμείτε να καταθέσετε βιβλίο που έχετε συγγράψει παρακαλούμε ελέγξτε την εκδοτική σας σύμβαση προκειμένου να διαπιστώσετε εάν επιτρέπει την αυτό-αρχειοθέτηση του βιβλίου. Εάν δεν υπάρχει τέτοιος όρος θα πρέπει να επικοινωνήσετε με τον εκδότη σας για να ζητήσετε τη σχετική άδεια. Για περισσότερες πληροφορίες, ανατρέξτε στον «Οδηγό πνευματικών δικαιωμάτων στον Ήλιο».

Σε ποιον ανήκουν τα πνευματικά δικαιώματα μετά την υποβολή και κατάθεση ενός τεκμηρίου στον Ήλιο;

Τα πνευματικά δικαιώματα με την υποβολή και κατάθεση στον Ήλιο παραμένουν στον συγγραφέα ή στον εκδότη, κατά περίπτωση.